Słownik

Cześć, tu Mathie.

Witaj_ w moim słownikowym zakątku literackim, gdzie odkryje_ nie tylko kluczowe pojęcia związane z literaturą, ale także przydatne terminy okołoliterackie. 

Rozwiążę zagadkę tajemniczych skrótów i zwrotów, pomogę zrozumieć subtelności stylów, a także rozbiorę na części sekrety literackiego rzemiosła. 

Mam nadzieję, że słownik spełni __ oczekiwania.

CLIFFHANGER – Znasz to uczucie, kiedy akcja w książce płynie wartko jak górski potok, emocje wyciskają łzy z oczu i bluzgi spod nosa, powinnaś iść już spać, ale przecież przeczytasz "jeszcze tylko jeden rozdział"? Świetny plan! Gdyby nie... Cliffhanger

I ciśnienie rośnie Musisz! Po prostu musisz wiedzieć, co będzie dalej! No bo co za sadysta kończy rozdział w takim momencie?

CLIFFHANGER to "zabieg fabularny, polegający na nagłym zawieszeniu akcji w sytuacji pełnej napięcia, w której główni bohaterowie znajdują się w trudnej sytuacji, nawet zagrożenia życia". Na Wattpadzie mówi się na to "polsat"

Ostatni rozdział. Wszystko się poukładało. Kończymy przygodę legendarnym zwrotem "I żyli długo, i szczęśliwie". Przerzucasz stronę. Odkrywasz epilog, a tam: "Nie, jednak nie". Zżera Cię ciekawość, co będzie dalej? Dokładnie o to chodzi w Cliffhangerze. Celem tego zabiegu jest wywołanie w czytelniku reakcji emocjonalnej za pomocą manipulacji narracyjnej.

DYGRESJA – W czasie rozmowy bardzo często robię dygresję od dygresji. Dotyczy to sytuacji, w której zaczynam nowy wątek, najczęściej luźno związany z poprzednim, i wtrącam go w wypowiedź. Z moim ADHD nawet nie muszę się starać. Często powstaje ciąg, pozornie chaotycznych wątków, które ostatecznie tworzą ciekawe urozmaicenie i spójną całość.

Czym zatem jest d y g r e s j a?

To "odejście od głównego tematu narracji lub wypowiedzi. Dygresja polega na okresowym wprowadzeniu wątków luźno lub wcale niezwiązanych z podstawową treścią utworu, lub wypowiedzi".

EKSPOZYCJA – W literaturze ekspozycja to "sytuacja przedstawiona w punkcie wyjścia fabuły, ukazana tak, by wstępnie zapoznać widza lub czytelnika z tłem wydarzeń, głównymi postaciami, problemami i konfliktami utworu".

Ryzyko ekspozycji polega na tym, że łatwo przekroczyć granicę. W efekcie otrzymujemy spoiler, który może zepsuć przyjemność odkrywania kolejnych kart historii. Dobrze zastosowana ekspozycja budzi zainteresowanie i stanowi preludium do dalszych wydarzeń.

FAŁSZYWY TROP – ang. red herring; to sytuacja, w której autor wprowadza czytelnika lub widza na mylący ślad, lub trop, sugerując coś, co później okazuje się nieprawdziwe. To rodzaj triku używanego w literaturze i sztuce, mający na celu zaskoczenie odbiorcy.

Przykładem fałszywego tropu może być sytuacja, w której autor buduje napięcie wokół postaci lub wydarzenia, sugerując, że coś ważnego się wydarzy, a potem niespodziewanie odchodzi od tego tropu, zaskakując czytelnika. To narzędzie pozwala twórcom manipulować oczekiwaniami odbiorców i tworzyć nieoczekiwane zwroty akcji w historii.

W literaturze fałszywe tropiki mogą być stosowane w różnych gatunkach, takich jak powieści kryminalne, thriller czy science fiction, aby wzmocnić emocje czytelnika i sprawić, że historia staje się bardziej intrygująca.

FUTUROSPEKCJA – przeciwieństwo retrospekcji; to pojęcie, które odnosi się do próby przewidywania lub opisywania przyszłości w literaturze, nauce czy sztuce. To jakby oglądanie i wyobrażanie sobie, jak świat może wyglądać w przyszłości.

Autorzy używają futurospekcji, aby badać możliwe scenariusze rozwoju społeczeństwa, technologii czy świata. To nie tyle przewidywanie, co eksploracja potencjalnych zmian i ich wpływu na ludzi. Futurospekcja pozwala autorom na wyrażanie swoich wizji co do tego, jak mogą ewoluować kultura, nauka, czy nawet codzienne życie.

Przykłady futurospekcji można znaleźć w science fiction, gdzie autorzy często kreują fantastyczne światy oparte na prognozach na temat postępu technologicznego, społecznego lub naukowego. To narzędzie umożliwia autorom eksperymentowanie z pomysłami na temat przyszłości i analizowanie potencjalnych konsekwencji tych zmian.

Technika ta jest stosowana dużo rzadziej niż wymienione retrospekcje – ich podstawową „wadą” jest upewnienie odbiorcy co do losu danego bohatera. Z drugiej strony, wprowadzanie futurospekcji jest z komercyjnego punktu widzenia rozsądne, jako środek utrzymujący uwagę czytelnika. Autorzy, za pomocą rozmaitych trików, dopiero po jakimś czasie „rozstrzygają”, czy dany przebłysk jest retrospekcją, czy futurospekcją, jednocześnie starając się nie ujawniać za dużo.

IN MEDIA RES – to łaciński zwrot, który oznacza „w środku rzeczy” lub „w samym środku wydarzeń”. W kontekście literackim i narracyjnym oznacza to technikę rozpoczynania opowieści od środka akcji, a nie od początku chronologicznej sekwencji wydarzeń.

Kiedy historia zaczyna się in media res, czytelnik jest wprowadzany bezpośrednio do istotnego momentu akcji, często już w trakcie kluczowego wydarzenia. W miarę postępu fabuły mogą być stopniowo ujawniane wcześniejsze wydarzenia poprzez retrospekcje lub dialogi postaci.

Ta technika narracyjna jest stosowana, aby natychmiast zainteresować czytelnika i zaszczepić w nim ciekawość dotyczącą tego, co się dzieje, jednocześnie pozostawiając pewien stopień tajemnicy co do przyczyn lub kontekstu sytuacji. "In media res" często występuje w epickich poematach, dramatach czy powieściach, gdzie autorzy chcą osiągnąć efekt wciągający czytelnika od samego początku.

MACGUFFIN – Co to jest Macguffin i dlaczego warto wykorzystać to w swojej historii? Dlatego, że to po prostu działa.

MacGuffin może przyjąć dowolny kształt i formę. Może być przedmiotem, miejscem lub celem. Alfred Hitchcock stwierdził kiedyś, że w filmach szpiegowskich prawie zawsze są to jakieś dokumenty, a w filmach o złodziejach – naszyjnik.

MacGuffin to przedmiot, wokół którego kręci się cała akcja.

W filmie "Maska" jest to... maska.

We "Władcy Pierścieni" jest to pierścień.

W bajce "Atlantyda. Zaginiony ląd" bohaterowie skupiają się na odnalezieniu Atlantydy.

A w filmie "Titanic"? No raczej. Ogromny wycieczkowiec.

W jakim celu zastosować MacGuffina?

Paweł Tkaczyk, specjalista od opowiadania historii, mówi tak: "Pojawienie się MacGuffina wytrąca bohaterów ze stagnacji, każe im robić nowe rzeczy, staje się katalizatorem, który pcha fabułę do przodu. [...] Sam przedmiot nie ma żadnego znaczenia, ale jeśli kontakt z nim (albo nawet wiedza o nim) zmienia bohatera, mamy do czynienia z MacGuffinem".

POLSAT – patrz: Cliffhanger

RETROSPEKCJA – termin używany w literaturze i sztuce, który odnosi się do techniki polegającej na przedstawianiu wydarzeń, które miały miejsce przed rozpoczęciem głównej fabuły. Innymi słowy, to cofnięcie się w czasie i ukazanie wcześniejszych wydarzeń, aby dostarczyć czytelnikowi lub widzowi dodatkowego kontekstu lub zrozumienia.

Retrospekcje mogą przybierać różne formy, takie jak flashbacki, wspomnienia postaci, czy opowieści przeszłe. Celem retrospekcji jest zazwyczaj uzupełnienie obrazu wydarzeń, rozwinięcie charakterów lub wyjaśnienie pewnych aspektów historii. Autorzy używają tej techniki, aby budować napięcie, ukazywać związki przyczynowo-skutkowe, lub po prostu wzbogacać narrację.

W praktyce retrospekcje mogą być umiejętnie wplecione w główną fabułę, aby nie zakłócać ciągłości opowieści. Stanowią one narzędzie literackie, które pozwala czytelnikowi lepiej zrozumieć motywacje postaci, poznać tło wydarzeń czy odkryć tajemnice, które wpływają na obecną sytuację w opowieści.

STRZELBA CZECHOWA – określenie, które odnosi się do zasady literackiej, znanej także jako "zasada strzelby na ścianie" (ang. Chekhov's Gun). Zasada ta pochodzi od rosyjskiego pisarza Antona Czechowa, który wyraził ją w formie rady dla pisarzy.

Zasada ta mówi, że jeśli w tekście pojawia się element, taki jak przedmiot czy informacja, to powinien on mieć znaczenie lub cel w kontekście fabuły. Innymi słowy, jeżeli autor wprowadza coś do opowieści, to powinno to mieć znaczenie dla dalszego rozwoju akcji. Zasada ta podkreśla ekonomiczność w budowaniu opowieści, zalecając unikanie zbędnych szczegółów czy wątków, które nie wpływają na główny wątek fabuły.

SUSPENS – w literaturze odnosi się do techniki narracyjnej, której celem jest budowanie napięcia, niepewności i oczekiwania u czytelnika. To sztuka zatrzymywania rozwiązania konfliktu lub ukrywania pewnych informacji, aby utrzymać zainteresowanie czytelnika i skłonić go do kontynuowania lektury, pragnienia poznania rozwiązania lub zakończenia historii.

Istota suspensu polega na odpowiednim dozowaniu informacji i odkrywaniu ich stopniowo, zamiast ujawniania wszystkiego od razu. To sprawia, że czytelnik jest bardziej zaangażowany, ponieważ chce dowiedzieć się, co stanie się dalej. Suspens może być budowany poprzez różne środki, takie jak tajemnice, niejasności, zwroty akcji czy dramatyczne momenty, które podsycają emocje czytelnika.

W literaturze suspens jest często używany w różnych gatunkach, takich jak kryminał, thriller, horror czy science fiction. Autorzy starają się manipulować tempo narracji, kontrolować ilość informacji dostarczanych czytelnikowi i podtrzymywać ciekawość, aby utrzymać napięcie aż do kulminacyjnego momentu. Dobrze zbudowany suspens może sprawić, że czytelnik nie może się oderwać od książki, chcąc poznać rozwiązanie tajemnicy lub przejść przez emocjonujące zwroty akcji.